ਪੁਣੇ: ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪੁਣੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਭੋਦਨੀ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਤਿਆਜੀਤ ਹਾਂਗੇ (39) ਅਤੇ ਅਜਿੰਕਿਆ ਹਾਂਗੇ (36) ਨੇ ਬੈਂਕ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆ ਨੌਕਰੀਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ‘ਟੂ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਆਰਗੈਨਿਕ ਫਾਰਮ’ (Two Brothers Organic Farm – TBOF) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਟਰਨਓਵਰ (turnover) 12 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ 9,000 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸ਼ੌਕ ਤੋਂ ਜਨੂੰਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਭਾਵੇਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਪਰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਟਰੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ 7-8 ਸਾਲ ਬੈਂਕਿੰਗ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਸਤਿਆਜੀਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, “ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਡੇ ਪਿਆਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬੈਂਕ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।”
ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਤਰੀਕੇ
2014 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਕਾਰਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਦੇਸੀ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ:
ਪੋਲੀ-ਕ੍ਰੋਪਿੰਗ (Poly-cropping): ਇੱਕੋ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਔਸ਼ਧੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ 'ਫੂਡ ਫੋਰੈਸਟ' (Food Forest) ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਮਲਚਿੰਗ: ਜੈਵਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਢੱਕਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਨਮੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ।
ਦੇਸੀ ਬੀਜ: ਬਾਜ਼ਾਰੀ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਦੇਸੀ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਖਰਚੇ ਘੱਟ ਗਏ।ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ
ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਆਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਬਾਹਰੋਂ ਚੰਗੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਭਾਅ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਅੰਦਰੋਂ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬ੍ਰਾਂਡ ‘TBOF’ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਨਲਾਈਨ ਵਿਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
2016 ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ: 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ।
ਮੌਜੂਦਾ ਕਮਾਈ: ਲਗਭਗ 12 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ।
ਪਹੁੰਚ: ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 34 ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ 664 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ 45,000 ਗਾਹਕ।ਅਜਿੰਕਿਆ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੇਸੀ ਘਿਓ, ਗੁੜ, ਮੋਰਿੰਗਾ ਪਾਊਡਰ ਅਤੇ ਪੀਨਟ ਬਟਰ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
9,000 ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਇਹ ਭਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਮਾ ਰਹੇ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ:
ਪਿਛਲੇ 6-7 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 9,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਖਰੀਦ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵੇਚੀ।
ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨਾਲੋਂ 35 ਤੋਂ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੱਧ ਰੇਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, TBOF ਟੀਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ (ਗਊਆਂ ਚਰਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਤੱਕ) ਨੂੰ ਲਗਭਗ 3.6 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰ ਵੰਡੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸਾਨ ਫਸਲ ਉਗਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ (process) ਕਰਨ ਤੱਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਸਕਣਗੇ।
ਸਤਿਆਜੀਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ।”