World Environment Day 2025– ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਇੱਕ ਖਾਮੋਸ਼ ਜ਼ਹਿਰ ਵਾਂਗ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ, ਜਲ-ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਵੀ ਸੰਕਟ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
📈 ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 38% ਵਾਧਾ:
ਵਾਤਾਵਰਣ, ਜੰਗਲਾਤ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲ 2019-20 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਉਤਪਾਦਨ 92,890 ਟਨ ਸੀ, ਜੋ 2022-23 ਵਿੱਚ ਵਧ ਕੇ 1,28,744.64 ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ 38% ਦੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਾਧੂ ਦਰ ਹੈ।
ਸਾਲ 2020-21 ‘ਚ 1,08,332.06 ਟਨ ਅਤੇ 2021-22 ‘ਚ 94,958.95 ਟਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 166 ਨਗਰ ਨਿਗਮਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲਗਭਗ 300 ਟਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕੂੜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਲ ਠੋਸ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ 7% ਹੈ।
🏠 ਘਰੇਲੂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਵਰਤੋਂ:
ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ — ਜਿਵੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ, ਜੂਸ, ਬਿਸਕੁਟ, ਟੁੱਥਪੇਸਟ, ਸ਼ੈਂਪੂ, ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਆਦਿ — ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਤਾਂ ਰੀਸਾਈਕਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਪਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
⚠️ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ: ਅਣਦੇਖੇ ਪਰ ਘਾਤਕ
ਪ੍ਰੋ. ਰਵਿੰਦਰ ਖਾਈਵਾਲ (ਪੀਜੀਆਈ) ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਕਣ ਹਵਾ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਸਾੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
🔬 ਇਹ ਟੁਕੜੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਜਲ-ਜੀਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
🧪 ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ 15% ਤੱਕ ਫਸਲਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
🧬 ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਭਿਆਨਕ ਪ੍ਰਭਾਵ:
ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ ਮਨੁੱਖੀ ਹਾਰਮੋਨ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਂਝਪਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਈ ਖਤਰਨਾਕ ਰਸਾਇਣ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪਾਚਨ ਤੰਤਰ ਅਤੇ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਤੇ ਵੀ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
🏛️ ਨਿਯਮ ਤੇ ਸਖ਼ਤੀ ਦੀ ਲੋੜ:
ਡਾ. ਨਰੇਸ਼ ਭਾਰਦਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਉਤਪਾਦਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ (EPR) ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਆਯਾਤਕ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦ ਕੀਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੋਵੇਗੀ।
📝 ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁਰਮਾਨਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਦ ਤੱਕ ਇਹ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ, ਤਦ ਤੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਮੁਕਤੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
🌱 ਸੰਦੇਸ਼
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਡੀ ਸਾਂਝੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।
➡️ ਘਟਾਓ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
➡️ ਅਪਣਾਓ ਰੀਯੂਜ਼ ਅਤੇ ਰੀਸਾਈਕਲ
➡️ ਬਦਲਾਓ ਸੋਚ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜ